Zowat alle artiesten. die in Tanger optraden, heb je er ontmoet. Er waren veel Fransen onder. Zo herinner je je de toneelspeelster Paulette Dubost nog heel goed, maar ook de zangeres Jacqueline François met haar diepe, warme stem. En de Frères Jacques niet te vergeten. Om er maar een paar te noemen. Je ontmoette ze eigenlijk als vanzelf. Maar één ervan, de zigeunerin Carmen Amaya, volgens jou de grootste flamenco danseres die Spanje ooit gekend heeft, zul je nooit vergeten.
Na een voorstelling in Tanger had ze Marthe en jou uitgenodigd, om wat na te blijven babbelen. Eigenlijk had ze alleen maar jou uitgenodigd, die middag op de radio, want het klikte meteen tussen jullie. Toch vond je het vanzelfsprekend dat Marthe ook meeging.
Ondanks jouw gebrekkig Spaans – je vervoegde bijvoorbeeld geen enkel werkwoord – verstonden jullie elkaar prima. Met z’n allen in een soort kroeg gezeten, vertelde “La Capitana”(zo werd ze genoemd) dat ze nog nooit van haar leven in een hotel gelogeerd had. Ook daar in Tanger verbleef ze ergens buiten, in een of ander kamp. Ook had ze haar eigen dansgroep opgericht, die uitsluitend uit familieleden bestond. Vanaf 1936 had ze door Zuid-Amerika gezworven, maar sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog trad ze weer in Europa op. Verder beweerde ze aan één stuk door aan liefdesverdriet te lijden. Waarna er een eindeloze discussie tussen jullie ontstond, toen ze je probeerde duidelijk te maken dat zijzelf ergens in Spanje geboren was .. op het strand!
Geboren of verwekt, wilde je weten, maar voordat je haar dit verschil eindelijk met veel moeite aan haar verstand had weten te peuteren, was het al zowat ochtend!

- Geboren! riep ze uiteindelijk, breeduit lachend, geboren, guapa!!

Toen ze tenslotte aanbood jouw programmablad van haar handtekening te voorzien, opperde je:

- Met een opdracht erbij, graag?

Je wist dan ook niet dat ze zoveel moeite met schrijven had, anders had je het nooit gevraagd.
Met grote hanenpoten zette ze eerst jouw naam, die je uitgebreid moest spellen, eronder haar eigen naam.
Het schrijven had ze zichzelf aangeleerd. Wat een prachtvrouw!
Ze overleed in 1963, Barcelona heeft (terecht) een standbeeld voor haar opgericht…
Ook mocht je er kennismaken met de Amerikaans-Franse schrijver Julien GREEN, auteur van het toneelstuk SUD. Dit gaat over een onmogelijke liefde tussen twee jongens, en zou later in Parijs beetje bij beetje uitgroeien tot een van de meest tot de verbeelding sprekende voorstellingen uit de jaren vijftig. Toen je hem in Tanger ontmoette, had hij al verschillende romans op zijn naam staan, waaronder: Adrienne Mesurat, Minuit en Moira.
Gelezen had je ze niet. Ook van zijn ware aard wist je niks. We praatten honderduit maar nooit over zijn werk.
Maar ondanks het feit dat je in al die dingen helemaal opging, was je Nederland nog steeds niet vergeten. NE-DER-LAND!
Je kreeg er trouwens ook de kans niet toe, want van Pia kreeg je de ene brief na de andere:
Of je asjeblieft door wilde gaan met haar plakboeken. PLAKBOEKEN! Ze had er in Amerika veel succes mee, alles zat immers zo overzichtelijk en speels in elkaar, veel baat, veel baat, schreef ze.
Stuur de hele boel dan maar op, antwoordde je en ja hoor, daar kwamen de ladingen kranten en foto’s.
Alles wanordelijk en door jouzelf uit te zoeken.
En met dezelfde gedrevenheid als waarmee je Marthe’s radioprogramma’s verzorgde, maakte je Pia’s
plakboeken, want nu vond je het nog leuker dan vroeger in Nederland. Voor een enkele slagzin die je zocht, had je soms wel vier, vijf verschillende bladen nodig. Jullie hele appartement lag ermee bezaaid, want zoiets is ook niet op te ruimen als je er eenmaal mee bezig bent. En een atelier had je niet. Vooral ’s-avonds en ’s-nachts kreeg je de smaak te pakken.
Een stuk of vier boeken heb je zo voor haar gemaakt, maar het aantal tijdschriften dat je ervoor aanschafte was echt wel een veelvoud ervan. Jouw eigen boeken bestelde je via Boucher in Den Haag. Ook abonneerde je je op “Elsevier’s Weekblad” en waarin elke week een aflevering stond over het leven en de dood van Trotski. De film over dit verhaal, jaren later gemaakt, geeft echter slechts een flauwe afspiegeling van jouw vertolking van toen!
Alain Delon is een uitnemend acteur en zijn interpretatie van de moordenaar van Trotski mocht er zijn! Met slechts een enkele oogopslag weet hij zo’n wereld van emotie’s op te roepen, maar hij had jouw spel eens moeten zien in die dagen! Elke week, nadat jezelf eerst het bewuste artikel had gelezen, vertaalde je het in grote lijnen om het daarna zelf voor te dragen aan Marthe!
De rol van Trotski lag je echter het meest, zo groot was jouw walging voor de manier waarop zijn moordenaar te werk was gegaan. Eerst, via slinkse wegen, iemand’s vertrouwen winnen, daarna iemand met een bijl afslachten in zijn eigen bibliotheek!
Om diezelfde reden had je destijds, na de oorlog, jouw broertje geholpen, iemand’s vertrouwen beschamen vind je nog steeds een van de meest misselijkmakende dingen in dit leven.Trouwens, je bracht het geheel met zoveel inlevingsvermogen, pathos en verontwaardiging tegelijk, dat Marthe letterlijk en figuurlijk aan jouw lippen hing. Een Bourguignonne uit la France profonde, die op haar beurt elke week reikhalzend uitkeek naar de volgende aflevering van wat, volgens jou, het meest walgelijke verraad uit de vorige eeuw was.

© Marie-José VAN DEN HOUT

Leon TROTSKI was een belangrijk Russisch revolutionair en politicus. Hij stierf op 21 augustus 1940 in een ziekenhuis in Mexico-Stad aan de gevolgen van een aanslag. Hij was de dag ervoor vermoord door een zekere Ramon Mercader, die zich had voorgedaan als een Belgische journalist, en verloofde van de zus van de secretaresse van Trotski. Het was een van de bloederigste moorden aller tijden, Mercader had het vertrouwen van Trotski op uiterst slinkse wijze weten te winnen door zich voor te doen als een Belgische journalist die hem een zojuist geschreven verhaal wilde voorleggen, zodoende was hij doorgedrongen tot in de werkkamer van het zwaarbewaakte huis van Trotski in Mexico.
Hij vermoordde hem door hem met een bijl de hersens te splijten. Joseph Losey maakte er in 1972 een film van: “l’Assassinat de Trotski”, met in de hoofdrollen Richard Burton, Alain Delon en Romy Schneider. Erg indrukwekkend.