Gelukkig Gisteren - Inleiding

1: Kop van een artikel in de illegale krant HET PAROOL (25 mei 1944), waarin tegen De Gil werd gewaarschuwd.

2: Volgens Koos Groen zou de oplaag zelfs ongeveer tweehonderdduizend exemplaren hebben bedragen. Koos Groen, Landverraad: de berechting van collaborateurs in Nederland, Unieboek b.v., 1984, blz. 208. Anderen houden het op honderdvijftigduizend.

3: Martin van Amerongen, Fan, boekbespreking in De Groene Amsterdammer, 15 september 1993. Waterman heeft tijdens zijn detentie getracht te ontkennen dat het artikel O, die Heerlijke Joden!.... (De Gil nr. 4) door hem werd geschreven, maar toen hem werd voorgehouden dat het op dezelfde machine was getypt als die gebruikt werd voor de door hem verzorgde postbusrubriek, staakte hij op dit punt zijn verweer.

4: Kees Wouters, De angst voor het ‘onbeschaafde’ (deel 3), NJA Bulletin 24, blz. 27.

5: Dick Verkijk schreef dit in 1974. Dick Verkijk, Radio Hilversum 1940-1945, De Arbeiderspers, 1974, blz. 713.

6: Dit zou de uitvoering geweest kunnen zijn door Tommy Ladnier and his Orchestra met o.a. Sidney Bechet, opgenomen 28 november 1938.

7: De term ‘labbekakken’ werd nadien nog regelmatig in de programma’s van de Radio Gilclub gebezigd.

8: Zie Verkijk t.a.p., blz. 648. Blokzijl had een brochure geschreven, getiteld: “Ik was er zelf bij”.

9: Gerard Groeneveld, Nazi-satire als trefzekere propaganda, de Volkskrant, 16 september 2000.

10: Hoe Waterman vermoedelijk aan het gedicht kwam is een verhaal apart. Zie het nawoord van Wim Huijser bij C. Buddingh, Alle gorgelrijmen, De Bezige Bij, 2003 en Adriaan Venema, Schrijvers, uitgevers & hun collaboratie, deel 3A: De kleine collaboratie, De arbeiderspers, 1990, blz. 136.

11: Met andere scripts van de programma’s van de Radio Gilclub aangetroffen in het dossier t.n.v. W.H.M. van den Hout, Nationaal Archief, Den Haag.

12: De dan volgende tekst is gelijk aan die van de gedrukte Gil, nr. 14. Voor de kenner: ‘knezidon’ werd ‘kneridon’ en in de ‘Waterman-versie’ werd “Ga heen! Ga heen! Ga heen’ verhaspeld tot ‘Rabeen, Rabeen, Rabeen!’

13: Nu de ‘oud-blank’-specialist Frits Hotz niet meer kan worden geraadpleegd val ik terug op Tom Lord’s Jazz Discography op cd-rom. Gedacht kan worden aan een versie van 24 september 1929 met o.a. Phil Napoleon (tpt). Er is een vocale versie bekend van Sophie Tucker, acc. by Miff Mole’s Molers , gedateerd 11 april 1927. In de aankondiging wordt overigens niet over een zangeres gesproken.

14: Waterman kon het nieuwste in Amerika en Engeland verschenen repertoire laten horen, omdat hij die van radio-uitzendingen kopieerde. Zie ook hierna.

15: Aan het script, gedateerd woensdag 4 oktober 1944, ontleen ik de volgende tekst: “…Maar het wordt hoog tijd voor een plaat. En ditmaal is het dat overbekende nummer van Bob Crosby’s Bobcats: “The Big Noise from Winnetka”. Weten alle Swingclubleden hoe die naam ontstaan ontstaan is? Toen Bob Crosby en zyn orkest optraden, hadden zy dat nummer op hun avondprogramma staan en elken avond kwam er een stel studenten uit het plaatsje Winnetka in de buurt stampen en fluiten op de tribune. Na verloop van tijd kreeg het nummer de naam “The Big Noise from Winnetka” en this name stuck. […] Let op het gedeelte in de bassolo van The Big Noise waarin door Ray Bauduc, de drummer, met zyn sticks op de snaren van de bas wordt gedrumd!” In een andere uitzending draaide Waterman ‘Big Noise’ op verzoek van ‘zijn vrienden van de Haagsche Rhythm Club’.

16: Eager Beaver werd door Stan Kenton and his Orchestra in 1943 driemaal op de plaat vastgelegd.

17: Consi was de naam van de surrogaatsigaretten in de oorlogsjaren. Ik herinner mij een raadseltje dat de stemming erin moest houden. Wat betekent CONSI? Antwoord: Churchill Overwint Na Sicilië Italië.

18: Waarschijnlijk de uitvoering van 9 augustus 1937 met een vocal van Jimmy Rushing.

20: Blijkens een ongedateerd script werd een vocal group (‘de High Yellers’) geïntroduceerd door ‘Swing Sally Silver, het meisje met de zuiver zilverkleurige haren’. Zij kondigde een uiteenzetting aan over ‘de beginselen van band-samenspel’. Er werd gemusiceerd door ‘een sextet met string bass, guitaar, drum en piano in de rhythm section’. Op het repertoire stonden onder andere BLUE SKIES en I FOUND A NEW BABY. In het script ontbreekt de afkondiging.

21: Dit moet de opname geweest zijn van een radio-uitzending uit Carnegie Hall, New York op 17 april 1944 (!), later uitgebracht op V-disc (Spotlight Bands 493, V-disc session at Carnegie Hall). Dit zou inhouden dat deze tekst kort voor de capitulatie is uitgesproken. Waterman zal mij blijven verbazen.

22: Het nu volgende citaat is vastgelegd op de cd van het Instituut voor Beeld en Geluid.

23: Minister Burger moest aftreden naar aanleiding van een voor radio Herrijzend Nederland op 14 januari 1945 gehouden toespraak, waarin hij waarschuwde tegen excessen bij de zuivering. Zie hierover uitvoerig Dr. L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 10a, tweede helft, blz. 927-943.

26: Aangenomen kan worden dat gebruik is gemaakt van de studio-opname, vastgelegd in New York, 10 december 1938.

27: Voor een compleet uitzendschema, zie Horst J.P. Bergmeier en Rainer E. Lotz, Hitler’s Airwaves, The Inside Story of Nazi Radio Broadcasting and Propaganda Swing, Yale University Press - New Haven & London, 1997, blz. 228 e.v.

30: Nergens heb ik zinnen aangetroffen waarin Waterman de nationaal-socialistische filosofie zo duidelijk verwoordt. Ze lijken wel geïnspireerd op de kersttoespraak die Hitler eind 1940 hield voor de Leibstandarte der SS, waarin de Führer zijn gehoor ‘diesem einfachen Gebot” voorhoudt: “Vogel, frisz oder stirb, setze dich durch oder werde vernichtet … diese Vorsehung kennt keinen leeren Raum …sie ist nicht barmherzig … sie proklamiert, dasz diese Erde nur dem gehören soll der sie verdient, der tapfer ist, der mutig ist und dasz der andere zu gehen hat … und wenn ein Volk erklärt, nicht mehr kämpfen zu wollen, dann beseitigt es nicht die Kriege, sondern nur sich selbst…” Ontleend aan tekstboekje bij dubbel-lp DEUTSCHLAND IM II. WELTKRIEG, Ariola-Athena 71 082 XW.

31: Met dit fragment van een aflevering van de Radio Gilclub besloot Bert Vuijsje een special over de lotgevallen van de Nederlandse jazz in de oorlogsjaren, uitgezonden 17 juli 2005 op Radio 4, 4FMjazz, rubriek Jazzkotabel.

32: De Einheit Gerlach was een Wehrnachtsdrukkerij die zich bezig hield met het verspreiden van pamfletten onder geallieerde soldaten met de bedoeling de troepen in bevrijd gebied te demoraliseren.

33: De contracten stonden soms op een andere naam (de pseudoniemen van Waterman vormen een studie op zich), maar daar werd dan in inkt ‘W.H.v.d.H.’ naast geschreven.

34: Arie van Breda, “100 Jaar” Jazz in Den Haag, Uitgeverij “De Nieuwe Haagsche”, 2000, blz. 338.